Leo Fijen en Manu Keirse hebben elkaar twee weken lang brieven geschreven over sterven en afscheid nemen van dierbaren in Corona tijd. Welke beperkingen legt het virus ons op en in hoeverre laten we ons daardoor leiden. Het wonder van de kleine goedheid wordt als kernbegrip geïntroduceerd. Goedheid die ondanks de corona beperkingen gericht blijft zoeken naar nabijheid en aandacht voor de stervende, die zich niet neerlegt bij eenzaam sterven, die oog heeft voor het verdriet en de pijn van wie sterven en achterblijven.
De brieven zijn opgenomen in een boekje, dat troost wil bieden aan wie een naaste verloren hebben in deze crisis of eerder of later dierbaren in eenzaamheid hebben moeten laten gaan. Het boekje is opgedragen aan de zusters van liefde, die stierven als gevolg van het corona virus
De angst voor het virus zegt Keirse maakt dat uitzonderingen in bijzondere situaties niet meer worden gemaakt, we ontnemen onszelf de ruimte om creatief te zijn. De uitdrukking ‘wonder van de kleine goedheid’ ontleent hij aan de filosoof Levinas. Dit wonder voorkomt dat we ons verbergen achter organisatorische regels, waardoor de concrete mens niet tot zijn recht komt. Dit wonder biedt tegenwicht tegen depersonalisatie van regels. Op alle regels moeten uitzonderingen zijn in het belang van de persoonlijke behoeften van de mens die een beroep op je doet. We moeten ‘deskundig’ leren omgaan met onze machteloosheid.
Een aantal schrijnende verhalen komt aan bod, waarin mensen in eenzaamheid sterven, niet in staat afscheid te nemen van wie ze liefhebben, niet meer in staat de ultieme afscheidsmomenten en rituelen mee te maken, die ook voor de nabestaanden zo steunend kunnen zijn in hun rouwproces. Enkel oog hebben voor de regels van de buitenkant en deze blindelings volgen doet onrecht aan de binnenkant is de boodschap. Ook die binnenkant moet aan het woord komen, ook al is het tegendraads. ‘In crises lopen we het gevaar ons gezonde verstand te verliezen of dat het gebruik van het gezond verstand wordt verboden’, voegt Keirse daar cynisch aan toe.
Fijen draagt vooral de casuistiek aan, Keirse geeft daarop zijn reflecties als ervaren rouwtherapeut en geeft tips over hoe we het wonder van de kleine goedheid en deskundige machteloosheid kunnen praktiseren. Zijn handreikingen gelden niet alleen voor het corona tijdperk. ‘Sterven in eenzaamheid is van alle tijden’, stelt hij.
Het boekje is ook een pleidooi om in deze coronatijd de kwaliteit van leven van ouderen zwaar te laten wegen. Keirse citeert in dit verband een bestuursvoorzitter van een aantal woon-zorg centra: ‘ Wat heb je aan een langer leven in eenzaamheid zonder het weerzien met je zoon en dochter. En waarom zou een bezoek met een kus op het voorhoofd en met een vertrouwd gesprek niet te verkiezen zijn. Als bewoners nog maar kort te leven hebben, gun ze dan het wonder van de kleine goedheid’.
Ik hoop oprecht, zegt Feijen aan het eind van zijn laatste brief, dat dit boekje ertoe kan leiden dat juist in verpleeghuizen de deuren in deze crisis en bij een volgende rampspoed open zullen gaan en blijven voor dierbare naasten. Ik hoop dat met hem!
Leo Bedaux
PS Manu Keirse zal als de coronaregels het tegen die tijd toelaten bij TrösT een lezing geven op 16 december. Hou de website in de gaten als u belangstelling heeft,